28 november 2023
Vraagtekens bij Duitse kolenuitstap 2030
In het coalitieakkoord van de Duitse regering is vastgelegd dat gestreefd wordt naar het sluiten van de kolencentrales per 2030. In een interview heeft de Bundesfinanzminister dhr. Lindner daar echter vraagtekens bij gezet. Sterker nog, hij geeft er de voorkeur aan om de droom van de Kohleaustieg 2030 te beëindigen. Duitsland streeft er naar om in 2030 op zijn minst 80% van het elektriciteitsverbruik te hebben verduurzaamd. De minister ziet echter grote problemen bij het invullen van de resterende 20%, zeker als de vraag naar elektriciteit nog sterk stijgt. De huidige planning, om met nieuwe gascentrales te zorgen dat de resterende 20% beleverd kan worden, schiet dan tekort. Dat maakt het openhouden van de kolencentrales noodzakelijk, aldus Lindner. Op de achtergrond speelt daarbij een politiek meningsverschil over het subsidiëren van industrieel gebruik van elektriciteit en hoe dat te financieren: door bezuinigingen elders of door de staatsschuld te laten oplopen? Voor Lindner’s partij, FDP, staat het buiten kijf dat de staatsschuld niet verder op mag lopen. Coalitiegenoten SPD en vooral de Grϋnen daarentegen willen juist af van de begrenzing van de staatsschuld. Met de vraagtekens bij de kolenuitstap 2030 lijkt Lindner het signaal af te geven dat de kolenuitstap in 2030 die FDP pijn doet, gepaard dient te gaan met bezuinigingen die de Grünen pijn doen.
Donkere wolken boven de sector offshore wind
Maart volgend jaar organiseert de Rijksoverheid tenders voor de gunning van de offshore windparken IJmuiden Ver, goed voor in totaal 4000 MW. De tenders bieden gegadigden veel ruimte om diep in de buidel te tasten, maar het is nog afwachten of de overheid veel geld binnenhaalt met de tenders. Er pakken zich namelijk donkere wolken samen boven de sector die kampt met sterke gestegen kosten, lagere opbrengstverwachtingen en geannuleerde opdrachten. Zo verwacht TenneT fors hogere kosten voor aanleg van het net op zee. Het Deense Orsted, ook in Nederland groot in wind op zee, moet fors afschrijven op Amerikaanse offshore windparken en is dit jaar al ruim de helft van z’n beurswaarde kwijtgeraakt. Turbinefabrikant Siemens raakte eind oktober ruim een derde van de beurswaarde kwijt nadat bekend werd gemaakt de Duitse regering te hebben gevraagd om maar liefst 15 miljard euro financiële steun in de vorm van garanties (vanwege problemen met onshore windturbines). Mede door de kostenstijgingen zag ook de Britse regering onlangs een veiling voor nieuwe offshore parken compleet mislukken. De Britse regering steunt hernieuwbare energie namelijk met contracts for difference, wat in wezen neerkomt op een vaste prijs voor de productie. Omdat de regering bij het vaststellen van die prijs geen rekening had gehouden met de gestegen kosten, zagen ontwikkelaars geen brood in de veiling.
Had de Britse regering de strike price in de contracts for difference verhoogd in lijn met de gestegen kosten, dan had de veiling heel anders kunnen lopen. Dat is ook de zon die achter de wolken schijnt, althans, voor de Nederlandse offshore. De grote problemen waar de sector mee kampt zijn onder andere de hoge risico’s en vele onzekerheden tijdens de langjarige ontwikkelfase. Nederland houdt die fase relatief kort door eerst de vergunningen te regelen en dan pas te veilen.
Slechts beperkte hervorming EU-elektriciteitsmarkt
De energiecrisis van 2021 en 2022 zette de Europese Commissie aan om forse hervormingen van de elektriciteitsmarkt aan te kondigen. Vooral het systeem van marginale beprijzing was de Commissie een doorn in het oog. Want, door de sterk gestegen marktprijzen van aardgas, stegen ook de elektriciteitsprijzen en daarmee ook de inkomsten van producenten van zon- en windstroom. Dat terwijl de kosten van zon- en windproducenten niet stijgen als de prijs van aardgas stijgt. In de visie van de commissie betaalden consumenten daardoor veel te veel voor elektriciteit. Lidstaten werd daarom voor opgedragen om tijdelijk overwinsten af te romen en op langere termijn moest de markt hervormd. Inmiddels is duidelijk dat die torenhoge prijzen voor energie Europa ook door de winter hebben geloosd. Vanwege de hoge prijzen heeft vooral de industrie het verbruik fors teruggedrongen, waardoor er geen echte tekorten aan energie zijn opgetreden. Dat besef lijkt ook te zijn doorgedrongen tot de Commissie, de Raad van Europa en het Europese Parlement. Het zogeheten vijfde hervormingspakket nadert de voltooiing zonder opzienbarende veranderingen in de markt aan te brengen. Wel wordt er een wettelijke basis gelegd om in noodsituaties en onder strikte voorwaarden, in de markt te kunnen ingrijpen. Ook wil de EU zwaardere eisen gaan stellen aan de robuustheid van leverancier, maar daar heeft Nederland zelf ook al werk van gemaakt.
CO2 verwijderen uit de oceaan
Met het sterker worden van de aanwijzingen dat klimaatveranderingen nu al wereldwijd voor extreem weer zorgt, stijgt ook de belangstelling voor het verwijderen van CO₂ rechtstreeks uit de lucht. Op relatief kleine schaal wordt al langer met deze afvang geëxperimenteerd, maar Oliemaatschappij Occidental bouwt momenteel een commerciële Direct Air Capture (DAC) afvang en opslag installatie in Texas. Het bedrijf heeft onlangs voor 27,5 Mton CO2, af te vangen over een periode van vier jaar, verwijderrechten verkocht aan een financiële instelling. Occidental verwacht de techniek commercieel te kunnen exploiteren. De Noorse oliemaatschappij Equinor gooit het over een andere boeg. Samen met verwijderaar Captura, wordt in Noorwegen een installatie gebouwd die 1 Mton per jaar rechtstreeks uit zeewater moet halen. De installatie moet een startplatform worden voor meer en grotere Direct Ocean Capture installaties. De te verwijderen CO2 wordt opgeslagen in het Noorse open source CO2 transport en opslag project Northern Lights. Door CO2 uit zeewater te verwijderen, blijft het vermogen van oceanen om CO2 uit de atmosfeer op te nemen, in stand.
Marktprijzen
In de eerste week van oktober daalden de olieprijzen. De overval van Hamas liet het sentiment echter compleet omslaan. Oplopende spanningen in het Midden-Oosten staat welhaast garant voor oplopende olieprijzen. Het conflict bevat immers voldoende ingrediënten om de hele regio erin te betrekken. Dat risico lijkt in de laatste week van oktober door oliehandelaren lager te worden ingeschat, want prijzen daalden weer. De economische vooruitzichten zijn namelijk somber, vooral in grote olie-importeur China. Begin november daalde brent tot beneden 85 USD/bbl, zowat 5 USD/bbl goedkoer dan begin oktober.
De voorspellingen van relatief koud weer in een groot deel van Europa liet kolen en gasprijzen vanaf 5 oktober duidelijk oplopen. Die aankondiging van het begin van het stookseizoen bracht de kwetsbaarheid van de gasvoorziening in herinnering met een prijsstijging als gevolg. Hogere gasprijzen betekent dat steenkool aantrekkelijker wordt voor elektriciteitsproductie, dus gedragen door de gasprijzen, stegen ook de prijzen voor steenkool. Eind oktober verdween dat sentiment, met prijsdaling als gevolg. Kolenprijzen daalden begin november tot zo’n 118 USD/ton, komende van 125 USD/ton begin oktober.
De prijs voor emissierechten steeg in de eerste helft van oktober om in de tweede helft te dalen tot ruim beneden het startniveau. Sombere economische vooruitzichten, maar ook overvloedige regenval met goed gevulde waterreservoirs als gevolg, droegen bij aan de daling tot zo’n 77 EUR/ton begin november, komende van 81 EUR/ton begin oktober.
De elektriciteitsprijzen volgenden het patroon van de gasprijzen, komende van 115 EUR/MWh stijging in de eerste twee weken van oktober tot een plateau rond 130 EUR/MWh voor basislast 2024 en een daling tot zo’n 115 EUR/MWh begin november.
Net als in september, is het nog steeds ogenschijnlijk rustig op de gasmarkt. Door relatief hoge temperaturen is het stookseizoen traag gestart en de opslagen zitten voor 99% vol. Ook de vraag vanuit de industrie is fors teruggevallen, mogelijk zelfs structureel. Daarbij komt dat veel regen en wind ook de gasvraag voor elektriciteitsproductie drukt. De gasprijs, die de eerste twee weken van oktober nog steeg van zo’n 45 EUR/MWh naar 55 EUR/MWh voor levering 2024, vervolgens tot eind oktober op dat niveau bleef hangen, daalde begin november weer iets tot net beneden 50 EUR/MWh.