09 mei 2023
Druk op de gasmarkt neemt af, maar zorgen blijven
De relatief warme winter en snelle acties tegen de dreigende tekorten aan aardgas, hebben er voor gezorgd dat de druk op de Europese gasmarkt in het eerste kwartaal van 2023 sterk verminderde. Voor een winterkwartaal is er vrij weinig gas aan de gasopslagen onttrokken. Begin mei bedroeg de vullingsgraad van de Europese opslagen gemiddeld dik 60%.
Komende zomer hoeft er dus minder te worden bijgevuld. Dat is goed nieuws, want afgelopen zomer stegen de gasprijzen tot extreme hoogte, mede doordat overheden fors in de buidel tastten om de opslagen in luttele tijd vol te krijgen.
Het Internationale Energie Agentschap (IEA) waarschuwt er in het recente kwartaalrapport wel voor dat waakzaamheid geboden blijft. Op mondiaal niveau blijft het aanbod aan gas krap, terwijl er een ongebruikelijke grote hoeveelheid bedreigingen boven de markt hangt. Dat betreft niet alleen het risico dat de resterende gasimport uit Rusland verder wordt afgeknepen of de mondiale LNG-keten verstoord raakt. Ook de toename van extreem weer baart zorgen, want een droge zomer of koud najaar kunnen roet in het eten gooien.
Dat de gasopslagen voor deze tijd van het jaar nog bovengemiddeld vol zitten, is mede te danken aan een bijzonder forse vermindering van de vraag. Zelfs in de relatief koude maand april lag het verbruik beduidend lager dan in afgelopen jaren.
Uiteraard zijn die besparingen voor een belangrijk deel het gevolg van de zeer hoge prijzen. Zo daalde het gasverbruik in het Verenigd Koninkrijk in 2022 met 19%, maar, opmerkelijk, deed die daling zich vooral bij huishoudens voor.
In Duitsland lag de daling rond 23%, waarbij juist de industrie het voortouw nam. Zulke getallen moet wel met terughoudendheid worden behandeld, blijkt uit een gedetailleerde studie naar de Duitse besparingen. De mate en snelheid waarmee prijsstijgingen op de groothandelsmarkt doorwerken naar eindverbruikers is immers afhankelijk van de leveringscontracten.
De forse prijsstijging op de groothandelsmarkt in de zomer van 2021 drukte al in september 2021 het gasverbruik in de Duitse industrie met 4%, terwijl het grote besparen bij de huishoudens pas in februari/maart 2022 begon, oplopend tot 23% in de tweede helft van 2022.
Vlaanderen baant de weg voor windturbines
De Vlaamse regering is van plan om het plaatsen van windturbines te vereenvoudigen. De Raad voor Vergunningsbetwistingen (evenknie van de Nederlandse Raad van State) moet procedures tegen vergunningen voor windturbines met prioriteit gaan behandelen, zodat procedures binnen 9 maanden zijn afgerond.
De Vlaamse regering wil ook het plaatsen van windturbines in landschappelijk waardevolle agrarische gebieden mogelijk maken, mits in de buurt van wegen, spoorlijnen of bedrijventerreinen. Daarmee wordt zowat 1/3de van het Vlaamse theoretische potentieel aan wind op land voor nieuwe projecten toegankelijk gemaakt.
Tenslotte wil de Vlaamse regering de (oneigenlijke) inspraakmogelijkheid van gemeenteraden schrappen. Gemeenteraden kunnen namelijk projecten blokkeren door onhaalbare eisen te stellen, bijvoorbeeld dat gemeentewegen met rijplaten beschermd moeten worden. Die mogelijkheid om een veto uit te spreken, wordt uit de vergunningsprocedures verwijderd.
In de afgelopen jaren groeide Vlaamse wind op land voorspoedig, maar in absolute zin heeft Vlaanderen nog een weg te gaan. In 2021 werd 150 MW aan nieuwe turbines geplaatst en in 2022 204 MW.
Ter vergelijk, in Nederland werd in 2022 zo’n 936 MW wind op land bijgeplaatst (maar werd ook 86 MW aan oude turbines verwijderd).
Maximale boete voor slechte beschikbaarheid NorNed
In 2022 was NorNed, de 700 MW elektriciteitskabel tussen Nederland en Noorwegen, een groot deel van de tijd verminderd of niet beschikbaar. Gedurende 415 uur kon de kabel niet geheel worden benut door restricties in het Nederlandse net.
Het grote probleem zat echter in de technische beschikbaarheid. Die (technische) problemen deden zich gedurende 7043 uur voor, waaronder een kabelbreuk die pas na ruim een half jaar was verholpen. De behaalde capaciteitsfactor (relatieve beschikbaarheid) kwam uiteindelijk uit op 46,13%.
Voor mede-eigenaar TenneT is dat slecht nieuws, want er geldt een bonus/malusregeling voor de inkomsten die TenneT met de kabel verwerft. Elk procentpunt lagere relatieve beschikbaarheid dan 95,62% kost TenneT zo’n 530.000 euro, met een maximum van 1,6 miljoen euro per jaar.
Die malus is overigens voornamelijk boekhoudkundig van aard, want het geld verhuist van TenneT’s winst/verlies rekening naar TenneT’s fonds met inkomsten uit het veilen van de overige grensoverschrijdende verbindingen (congestie-inkomsten).
De beschikbaarheid van NorNed was ook in eerdere jaren ondermaats, voornamelijk door kabelbreuk in 2021, storing in het hoogspanningsstation Meeden in 2020, technische problemen in 2019 en kabeldoorslag in 2018. Vooral in de onstuimige energiemarkten van 2021 en 2022 was de slechte beschikbaarheid van NorNed pijnlijk. De kabel verbindt namelijk twee uiteenlopende elektriciteitssystemen die elkaar goed aanvullen.
Grosso modo kan Nederland in natte jaren profiteren van relatief goedkope elektriciteit en opslag in Noorse waterreservoirs terwijl Noorwegen in droge jaren baat heeft bij toegang tot de Nederlandse kolen- en gascentrales.
Marktprijzen
Eind maart/begin april stegen de olieprijzen met pakweg 10% nadat Opec vrij onverwacht een beperking van de productie aankondigde om de oliemarkt te stabiliseren. Die hogere prijzen hielden enkele weken stand, maar in de tweede helft van april kreeg vrees voor een recessie de overhand. Recessie betekent lagere vraag naar olie en dus lagere prijzen. Eind april/begin mei nam de recessievrees toe met een snelle daling van de olieprijzen als gevolg. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat de markt mogelijk doorschiet in die vrees, wat inhoudt dat de prijzen ook weer snel kunnen opveren. Vooralsnog echter een daling, van zo’n 85 USD/bbl voor brent begin april naar 73 USD/bbl begin mei.
Eind maart duwden dalende gasprijzen de kolenprijzen omlaag. Die daling hield tot halverwege april aan, waarna de prijzen weer wat opklommen.
De vraag naar elektriciteit opgewekt met steenkool neemt echter af, waardoor ook de prijs voor steenkool sinds begin mei weer onder druk staat. Die druk is vooral aanwezig voor leveringen in de komende maanden, maar ook levering kalenderjaar 2024 daalt. Begin april lag de prijs voor dat product nog op zo’n 152 USD/ton, gedaald tot 132 USD/ton begin mei.
Het Europese systeem van verhandelbare emissierechten is bijzonder nuttig om de CO2-uitstoot door de industrie gestaag te laten dalen. Het aanbod wordt steeds verder afgeknepen waardoor de prijs stijgt tot het niveau waar fabrieken sluiten of overstappen op klimaatvriendelijkere productiewijzen.
Echter, de hoeveelheid beschikbare rechten wordt uiteindelijk door de politiek bepaald en dat maakt de prijsvorming kwetsbaar voor politieke interventies. Zo is de EU van plan om veilingen van rechten ‘naar voren te halen’ omdat er geld nodig is voor politieke programma’s. Extra veilingen betekenen extra rechten oftewel hoger aanbod een dus lagere prijzen. Dat gecombineerd met de daling van olieprijzen in de tweede helft van april vanwege recessievrees, gingen ook de prijzen voor emissierechten hard omlaag. Schommelend rond 95 EUR/ton in de eerste helft van april, daalden de prijzen naar zo’n 85 EUR/ton begin mei.
De termijnprijzen voor elektriciteit waren gedurende april opmerkelijk stabiel. Prijsbepalend lijken de gasprijzen te zijn met min of meer overeenkomstige stabiliteit.
Basislast 2024 schommelde rond 135 EUR/MWh met begin mei een ietwat neerwaartse trend. Bij de leveringen voor de komende maanden ging in de loop van april ongeveer 10% van de prijs af.
De rust van de termijnmarkt staat in schril contrast tot het vuurwerk op de spotmarkt. Stralend weer, lekker windje en operationele problemen in het Belgische transportnet veroorzaakte voor 26 april als dag van levering in de middag een fors overschot in de Nederlandse biedzone met diep negatieve beursprijzen als gevolg.
De gasmarkt lijkt vooralsnog in rustiger vaarwater te zijn aangeland. Prijzen voor levering 2024 zijn vrij stabiel, prijzen voor levering in de komende maanden licht dalend. De toevoer van LNG is ruim en de opslagen zijn voor de tijd van het jaar al redelijk goed gevuld.
Wel blijft de kwetsbarheid van de LNG-aanvoer een punt van zorg. In tegenstelling tot Azië, zijn lange termijn leveringscontracten voor LNG in Europa dun gezaaid. Europa is daardoor afhankelijk van de spotmarkt, maar die wordt vooral gevuld door Aziatische partijen die LNG in Europa laten afleveren in plaats van zelf te benutten.
Gedurende april en begin mei, lag de gasprijs voor levering 2024 rond de 55 EUR/MWh, Leveringen in de komende maanden daalden van 45 EUR/MWh begin april tot beneden 40 EUR/MWh begin mei.