10 juni 2024
EU annuleert fors aantal emissierechten
De energieprijzen waren in de afgelopen jaren extreem hoog, met als gevolg een forse daling van het energiegebruik. Daardoor is Europa niet alleen zonder tekorten aan energie de crisis doorgekomen, ook de uitstoot van CO₂ is fors gedaald. In lijn met het beeld in de rest van Europa, lag in 2023 de Nederlandse uitstoot door bedrijven die onder het systeem van emissiehandel vallen, 13,2% lager dan in 2022. Dat is de grootste relatieve daling sinds het systeem van kracht werd en ook beduidend hoger dan de 2,2% per jaar waarmee het aantal nieuwe rechten wordt verminderd om in 2030 de 40% reductiedoelstelling te halen. Door de gedaalde uitstoot zou een bubbel aan rechten kunnen ontstaan, waardoor de marktprijs fors daalt en de prikkel om te besparen op fossiele energie verdwijnt. Om dat te voorkomen is in 2019 een mechanisme ingesteld om het aantal beschikbare rechten te stabiliseren, de ‘market stability reserve’.
Het stabiliteitsmechanisme (MSR) berekent hoeveel rechten er op 31 december van het voorafgaande jaar in omloop waren. Dat wordt berekend door de totale som van in de markt gezette rechten sinds 2013 (zijnde 18,4 miljard ton, inclusief 1,7 mrd ton banking uit de periode 2008-2012 ), te verminderen met de gebruikte rechten in de periode 2013-2023 (zijnde 17,3 mrd ton, inclusief 0,7 mrd ton gecanceld). Het resultaat is dus dat er 1,11 miljard ton rechten in omloop waren. Dat is het laagste aantal sinds 2017, toen deze informatie voor het eerst werd gepubliceerd.
Het is ook net hoger dan de 1,096 mrd ton die in het MSR systeem als een van de triggers wordt gebruikt om in te grijpen. Van dat aantal vrije rechten wordt in dit geval 24% vooralsnog niet geveild, oftewel 267 miljoen ton nieuwe rechten worden vooralsnog niet geveild. Dan resteert 809 miljoen ton, waarvan 27 miljoen ton wordt gereserveerd voor het Innovatie Fonds, 400 miljoen ton het nieuwe MSR saldo bedraagt per 1/12024 en er dus automatisch 382 miljoen ton wordt geannuleerd. Deze ‘carbon killer’ komt overeen met ruim zes maal de gezamenlijke jaaruitstoot van alle ETS-bedrijven in Nederland.
Duitsland wil onshore CO2-opslag mogelijk maken
Door CO₂ af te vangen en in lege gasvelden op te slaan, kunnen in potentie relatief snel en relatief goedkoop grote hoeveelheden CO₂ uit de atmosfeer worden gehouden. Dat grote belang van carbon capture & storage (CCS) wordt alom onderkend, maar de praktijk is weerbarstig. Zo eisen in Nederland diverse politieke partijen terughoudendheid bij het inzetten van CCS. Dat om te voorkomen dat de grootindustrie de techniek gebruikt om nog lang op de oude voet door te kunnen gaan met het gebruik van fossiele energie. Zo’n fossiele lock-in moet worden voorkomen, want de carbon in een CO₂-molecuul neemt veel meer plaats in dan de carbon in een methaan-molecuul. Oftewel, er past veel minder CO₂ in een leeg gasveld dan dat er bij de winning van het gas aan koolstof uit is gehaald. Daarbij komt dat veel gasvelden niet geschikt of niet beschikbaar zijn voor CO₂-opslag. Dat eerste bijvoorbeeld door breuklijnen of instabiliteit van het gesteente, waardoor het bij tal van velden niet zeker is of de opgeslagen CO2 ook daadwerkelijk opgeslagen blijft. Het tweede, de niet-beschikbaarheid, heeft vooral met draagvlak te maken. Of, beter gezegd, met het ontbreken van draagvlak bij de bevolking en bestuurders om lege gasvelden op land te gebruiken voor opslagdoeleinden.
Zo heeft het debacle met de beoogde opslag diep onder Barendrecht in Nederland tot een verbod op opslag op land heeft geleid. Zo’n verbod is ook in Duitsland van kracht, maar daar wil de Bondsregering van af. Die werkt daarom aan een wet om CCS in het algemeen te stimuleren en in het bijzonder om het Deelstaten toe te staan om onshore CO₂ op te slaan. Organisaties zoals Greenpeace zijn echter bijzonder kritisch. Niet alleen omdat ze vrezen voor de voornoemde fossiele lock-in, maar ook vanwege de gevolgen voor het klimaatbeleid als de wet mislukt. Dat beleid valt dan in duigen, omdat de regering teveel op een paard heeft gewed.
Belgisch energie-eiland al te klein voordat de bouw goed en wel begonnen is
Onder andere vanwege het sluiten van kerncentrales is België actief op zoek naar alternatieve toeleveranciers van elektriciteit. De federale regering presenteert daarom het ene na het andere plan om elektriciteit uit andere landen te halen, van Denemarken tot Ierland en onlangs nog vanuit Duitsland. Het unieke energie-eiland dat België op 45 kilometer voor de kust bouwt om elektriciteit van windparken op zee te laten aanlanden, moet ook voor deze interconnectoren met andere landen soelaas bieden.
Sterker nog, het eiland zou vanaf 2028 een belangrijk knooppunt moeten worden voor tal van kabels tussen tal van landen, waaronder ook Nederland, Noorwegen, Frankrijk en Engeland. De omvang van de huidige plannen bedragen echter ruim 7 gigawatt, terwijl het eiland hooguit 3,5 gigawatt kan verwerken. De Belgische regering ziet dat naar verluidt als een luxe probleem. Liever te veel dan te weinig, zodat er wat te kiezen valt. Netbeheerder Elia ziet vooral praktische problemen met de aanpak van de regering om plannen in bilaterale contracten met andere landen vast te leggen en roept daarom op tot meer coördinatie op Europees niveau.
Marktprijzen
Het grootste deel van de maand mei schommelde de olieprijs in een smalle band tussen 81 en 84 USD/bbl. Pas in de laatste dagen van de maand sloeg de olieprijs een duidelijke richting in: omlaag. Oliekartel Opec heeft namelijk besloten om tegen het eind van dit jaar de productiebeperkingen af te bouwen. Het vooruitzicht van een ruimer aanbod duwde de prijs begin juni naar zo’n 78 USD/bbl.
In een afspiegeling van de ontwikkelingen op de gasmarkt, gingen gedurende de maand mei de prijzen voor steenkool in de regio Antwerpen, Rotterdam en Amsterdam gestaagd omhoog, van prijzen rond 113 USD/ton naar prijzen rond 125 USD/ton. Pas begin juni sloeg de richting om en daalden levering 2025 naar 120 USD/ton. Leveringen in de komende maanden zijn zo’n 4 USD/ton goedkoper dan jaar 2025.
Sinds begin dit jaar gaan prijzen voor CO₂-rechten en gasprijzen voor leveringen in de komende maanden in belangrijke mate gelijk op en af. Zo ook in de maand mei. Een bescheiden badkuipje in de eerste helft, forse stijging in de derde week en daling begin juni tot beneden 72 EUR/ton.
Ook het patroon van de elektriciteitsprijzen weerspiegelde in de maand mei de gasprijzen. Levering basislast 2025 bewoog daarbij tussen 85 en 95 EUR/MWh. Begin juni daalde de prijs weer naar het beginniveau van mei: 87 EUR/MWh. Levering basislast kwartaal 3 lag in mei consequent 20 EUR/MWh beneden levering 2025. Levering basislast in de maand juni was nog een kleine 10 EUR/MWh goedkoper, totdat op de gasmarkt paniek uitbrak vanwege problemen met Noorse gasleveringen en elektriciteitscontracten voor juni bijna 10 EUR/MWh duurder werden.
De gasprijzen stonden in de eerste helft van de maand enigszins onder druk, maar de prijzen herstelden in de derde week. Vervolgens schoten de prijzen verder omhoog door zorgen over de leveringszekerheid. Onderhoud aan Noorse gasleidingen duurt langer dan gepland en daar bovenop viel ook nog de export van Noors gas naar het Verenigd Koninkrijk stil door een storing aan gasbehandel-installaties. De mogelijkheid dat de EU een boycot op Russisch LNG instelt, evenals het nieuws dat Oostenrijk mogelijk moet stoppen met de afname van Russisch pijpleidinggas (goed voor 80% van het verbruik!) stuwde de prijzen, mede omdat LNG momenteel wat lastiger te verkrijgen is vanwege de hoge vraag vanuit door hittegolven geplaagd Zuidoost-Azië. Vooral leveringen in de komende maanden ondervonden de gevolgen van al dat slechte nieuws. Die prijzen stegen zo’n 20%, van 30 EUR/MWh naar 36 EUR/MWh. Tot begin juni schommelden die prijzen tussen 34 en 36 EUR/MWh. De stijging van de prijs voor levering 2025 was relatief gering, maar gas volgend jaar is wel dik 2 EUR/MWh duurder dan gas geleverd in de komende maanden. Nadat begin juni bekend werd dat de export van Noors gas naar het Verenigd Koninkrijk eind week 23 weer hervat zal worden, daalden de prijzen zo’n 2 EUR/MWh.